باغ ارم شیراز، یاقوتی سبز در شهر شیراز
از قدیم و ندیم این بیت حافظ شیرازی که میگوید خوشا شیراز و وضع بی‌مثالش، خداوندا نگهدار از زوالش را بارها و بارها شنیده‌اید، این موضوع را زمانی متوجه می‌شوید که یک روز بهاری تصمیم رفتن و گشت و گذار در یکی از بهترین و زیباترین و بزرگترین باغ‌های ایرانی را میگیرید.
باغ ارم شیراز قطعا جزء لیست همه گردشگرانی است که به این شهر سفر میکنند و میخواهند لحظاتی را در این باغ منحصر به فرد سپری کنند. به محض ورود به این باغ دیدنی بوی بهار نارنج و گلهای دیگر مشامتان را عطرآگین میکند و شما را به رویایی در گذشته سوق میدهد.
باغ ارم شیراز را یادگاری از دوران سلجوقیان میدانند و شخصی به نام …
اگر دلتان میخواهد که بیشتر درباره باغ ارم شیراز بدانید با یگانه گشت و ادامه این مطلب همراه ما باشید.
تاریخچه ای مختصر از باغ ارم شیراز
قبل از قاجار
در ابتدا باید بگوئیم که معمار اصلی بنا و تاریخ ساخت خود باغ در هاله‌ای از ابهام است و مدارک و اسناد مستدلی برای اینکه نشان دهد این باغ چه سالی بنا شده متاسفانه در دست نیست.
اما در برخی از کتب و تاریخی، تاریخچه باغ را به سده پنجم هجری یعنی دوران سلجوقیان نسبت میدهند. در زمان سلجوقیان شیراز، حاکمی داشت به نام اتابک قراچه که دستور ساخت این باغ را به زیر دستان خود داد و احتمال زیاد کاربرد استراحت‌گاه را داشته است.
آل بویه و آل اینجو (که مربوط به در دوران مغولان بودند) نیز در این باغ سهمی داشتند و اسم آنها نیز به عنوان مالکان باغ بیان شده است. حتی در برخی آثار از تیمور نیز نام برده شده البته نه به عنوان مالک باغ بلکه به عنوان کسی که از معماری باغ برای باغی در سمرقند الگوبرداری کرده.
در دیگر سلسله‌های تاریخی قبل از قاجار یعنی صفویه و افشاریه و زندیه آمار دقیق از باغ وجود ندارد و متاسفانه منابع تاریخی برای این دوران بسیار محدود و یا حتی نایاب هستند.
و اما قاجار …
در زمان قاجاریه بود که باغ را به ایل قشقایی سپردند و قشقاییان بودند که شروع به ساخت عمارتی در این باغ کردند. اما در دوران ناصری، شخصی به نام حاج نصیر الملک شیرازی که از بزرگان شهر و حاکم شعر و شاعری شیراز بود، باغ را به همراه عمارتش از ایل قشقایی خریداری کرد.
همانطور که در عکس نیز مشاهده میکنید بنای فعلی باغ با بنایی که قبل از نصیر الملک کمی تفاوت دارد، اما تفاوتی وجود ندارد و عکس قدیمی نمای قسمت پشتی عمارت اصلی می‌باشد.
تزئینات و کاشی کاری‌ها و کتیبه‌هایی که در این باغ ساخته شدند نیز اثر ابوالقاسم خان نصیر الملک، از اقوام نزدیک حاج نصیرالملک می‌باشد.
نکته جالب توجه این است که مسجد نصیر الملک نیز از آثار فاخر نصیر الملک شیرازی است که به نام او نیز ثبت شده است.
در دوران معاصر …
در اواخر دوران قاجار، خانه به خاندان قوامی شیرازی رسید و بعدها خاندان پهلوی آن را خریداری کرد و در اختیار فرح دیبا قرار گرفت. فرح دیبا نیز باغ و بنا را به دانشگاه شیراز سپرد.
بعد از انقلاب نیز باغ ارم شیراز بارها و بارها دست به دست شد، ابتدا دانشکده حقوق در این جا برپا شد، سپس کتابخانه و در سال 1359 بود که تصمیم بر این شد باغ را به عنوان باغ گیاه‌شناسی شیراز ثبت کنند.
البته که در اواخر حکومت پهلوی و قبل از انقلاب اسلامی، باغ ارم شیراز محل باشگاه دانشگاه شیراز شده بود.
باغ ارم شیراز در 14 آبان 1353 با شماره 1013 به ثبت ملی رسید
معماری باغ ارم شیراز
فضای سرسبز باغ ارم:
شکل باغ به صورت مستطیل ساخته شده و زمینش اما شیب‌دار است و شیب باغ به حدی بوده که برای جبران شیب، پله‌ها و سکوهایی را قرار دادند تا پستی و بلندی‌های باغ را بتوانند کنترل کنند.
باغ ارم شیراز دارای چند گذرگاه است که هر کدام در یک سویی از باغ قرار دارد، به عنوان مثال گذرگاه ورودی که محلی ورود و خروج مسافران و گردشگران و مسئولین باغ می‌باشد. زمانی که به گذرگاه وارد می‌شوید سمت راستتان را چمن زار با درخت های کوچک احاطه کرده و سمت چپتان نخل‌های بلند.
سپس میرسید به گذرگاه اصلی که دقیقا روبروی عمارت اصلی باغ بنا شده، فضای میانی گذرگاه اصلی دارای جوی آب است و در اطراف این جوی شمشاد‌هایی نیز قرار دارند که پیاده روی را در این گذرگاه لذت بخش‌تر خواهد کرد، مخصوصا زمانی که فواره‌های کوچک جوی صدا دلنشین آب را پخش میکنند.
همینطور که به طرف جنوب عمارت در حرکت هستید با سرو کهنسال 35 متری باغ روبرو می‌شوید، قدمت این سرو را به حدود 1000 سال گذشته نسبت میدهند.
در قسمت غربی باغ نیز، گذرگاه دیگری وجود دارد که به همراه جوی آبی و شمشادهای اطرافش، فضای زیبا و منحصر به فردی را خلق کرده است.
از دیگر بخش‌های مربوط به باغ میتوان به کافه سنتی ارم، مرکز مشاوره و میدان سرسبزی که در قسمت غرب ورودی قرار دارد اشاره کرد.
عمارت اصلی باغ ارم:
این عمارت از شاهکارهای دوران قاجار است و همانطور که در تاریخچه باغ اشاره کردیم، باغ در زمان گذشته شکلی دیگر داشته و بعدها بعد از بازسازی به این شکل و شمایل درآمده و توانسته زیبایی را خلق کند که دل از مردم برباید و چشم ها را به خود خیره کند.
عمارت اصلی باغ دو وجه اصلی دارد ، وجه شرقی و وجه غربی که هر کدام از اینها دارای تزئیناتی از قبیل آینه‌کاری، کاشی‌کاری، گچ‌بری، پنجره‌های مشبک و نقاشی‌هایی می‌باشند.
پشت بام عمارت به صورت شیروانی بنا شده تا از آسیب احتمالی باران و نفوذ آب به فضای درونی ساختمان جلوگیری شود. فضای پشت بام دارای نیم دایره یا هلال‌هایی است که هر کدام از آنها با کاشی‌کاری‌های زیبایی مزین شده است که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد.
کاشی‌کاری‌ها:
کاشی‌کاری‌هایی که روی هلال‌ها طراحی و سوار شده نقوشی هستند از شاهنامه، داستان‌های نظامی و ناصر الدین شاه قاجار که هر کدام شکل خاصی را به نمایش گذاشته است. مثلا یکی از این نقوشی ناصر الدین شاه است که سوار بر اسبی در حال تاختن است.
از دیگر نقوشی که در کاشی‌کاری‌ها لحاظ شده میتوان به نقش داریوش هخامنشی، مهمانی در دربار، کاروان سفر و نقش آهویی در چنگال پلنگ اشاره کرد، البته برای این نقوش مردم شیراز اصطلاحی دارند به نام گیر و گرفت .
درب های عمارت:
دربهای عمارت را باید یکی از شگفتی‌های عمارت اصلی باغ ارم شیراز دانست، چرا که تاکنون سرپا و استوار ایستادگی کردند و طی مدت زمانی که گذشته تقریبا آثار کمی از تخریب را میتوان در آنها مشاهده کرد و ابن به دلیل جنس چوب آنها است که از ساج می‌باشد. ساج چوبی بسیار مقاومی می‌باشد.
متاسفانه چندین سالی است که ورود به داخل ممنوع شده و گردشگران فقط از فضای بیرونی باغ و عمارت می توانند استفاده کنند و داخل مجوز ورود ندارد.
طبقه اول:
طبقه اول یا همان همکف که به آن حوضخانه نیز گفته می‌شود که یک آب نمای دیدنی نیز در آن بنا شده. از این قسمت عمارت به عنوان محل نگهداری غذا نیز استفاده می‌شده چرا که جوی آبی از این محل عبور میکرده که باعث خنکی هوای داخل طبقه می‌شده و محل مناسبی بوده برای روزهای گرم تابستان.
به این طبقه یا سالن، سرداب نیز گفته می‌شود. دیوارها و سقف این قسمت دارای کاشی‌های هفت رنگ می‌باشد که داستان‌هایی را از خسرو شیرین نقل میکنند. میتوانید سه پنجره مشبک را در این قسمت مشاهده کنید، پنجره وسط بزرگتر و پنجره‌های اطراف آن کوچکتر هستند.
طبقه دوم:
وسط ساختمان ایوان بزرگی وجود دارد که نمای اصلی عمارت است، این ایوان بزرگی خود را با دو ستونی که جلوی آن قرار گرفته نشان میدهد. در پشت ایوان سالن بزرگی قرار دارد (که متاسفانه قابلیت بازدید ندارد) که در دو سوی آن راهروهایی قرار گرفته که دو گوشواره بالای خود دارند.
این قسمت یعنی ایوان بزرگ زیباترین بخش عمارت است که با 2 ستون سنگی دلبری میکند. این ستونها به صورت یک دست از بالا تا پایین کشده شده است، نام سنگ به کار رفته در این ستونها، گندمک است.
در بالای ستونها و اصطلاح معماری سر ستونهای آن، مردهایی با لباس‌های قاجاری و گل و بوته نقش بستند که زیبایی ایوان را دو چندان میکند. این سر ستونها نیز از تخت جمشید الهام گرفته شده.
نمیتوان از معماری ایوان گفت و به زیبایی گچ‌بری‌های دیواره‌های ایوان اصلی اشاره نکرد. در اطراف پنجره‌ها و سقف ایوان گچ‌بری‌های بی‌نظیری انجام شده.
این نکته را نیز باید اشاره کنیم که ایوان میانی یا اصلی عمارت در طبقه دوم و سوم مشترک است.
طبقه سوم:
این طبقه مانند به غیر از قسمت وسط عمارت در دیگر بخش های همانند طبقه دوم است. پنجره‌های آن رو به حیاط مرکزی و در کل شامل دو سالن می باشد، سقف سالن دارای تیرهای چوبی است که از گذشته بنا شده و همینطور تخته‌های منظمی که با نقاشی تزئین شده‌اند.
نقاشی‌های سقفی این طبقه شامل طرح‌های اسلیمی، گل و بوته، شکارگاه و چهره زنان می‌باشد.
اگر علاقمند به دیگر باغ های ایرانی هستید میتوانید از باغ دولت آباد یزد که یکی دیگر از باغ های ایرانی است که در یونسکو ثبت شده است نیز دیدن کنید.
کتیبه های باغ ارم:
کتیبه‌های سنگی از نصیر الملک در باغ دیده می‌شود که متعلق به دوران مظفرالدین شاه می‌باشد و البته زمان حکمرانی حاج نصیر الملک شیرازی. در دو طرف ایوان اصلی دو طاق نما وجود دارد که با کاشی‌کاری مزین شده است.
در اولین کتیبه حسبنا الله و نعم الوکیل درج شده و در دومین کتیبه بعد از آن نعم المولی و نعم النصیر. در کتیبه اول اشعاری از حافظ شیرازی حک شده و در کتیبه دوم اشعاری از شوریده شیرازی.
کتیبه یا سنگ نوشته سوم و چهارم نیز اشعاری از شوریده شیرازی را روایت میکند و در کتیبه‌های پنجم و ششم، اشعاری از سعدی شیرازی روی سنگ نوشته شده است.
در این بین از دو کتیبه سرباز هخامنشی نیز نباید به سادگی رد شد چرا که استاد معمار میخواسته با الهام گرفتن از سربازان هخامنشی تخت جمشید، نمادی نیز از آنها در این عمارت دیده شود البته نه به آن ظرافت و سنگ تراشی تخت جمشید بلکه ساده‌تر.
پوشش گیاهی باغ ارم شیراز
باغ ارم دارای پوشش گیاهی متنوعی بوده و گیاهانی در آن وجود دارند که از کشورهای دیگر وارد ایران شده و در این باغ کاشته شده‌اند. باغ ارم به یک سایت و موزه نمایشگاهی بدل شده است که انواع مختلفی از گیاهان را به نمایش گذاشته که شاید تا به امروز برخی از آنها را مشاهده نکرده باشید.
از دیگر ویژگی‌های باغ ارم شیراز وجود تعداد زیادی از درختان سرو می‌باشد که برخی از آنها نیز قدمتی دیرینه دارند، به عنوان مثال میتوان به درخت سروی اشاره کرد که تقریبا 1000 سال قدمت دارد و از جاذبه‌های این باغ به حساب می‌آید.
این درخت را بلندترین درخت شیراز میدانند و در هر نقطه‌ای از شهر باشید میتوانید این درخت را مشاهده کنید. این درخت شهرت جهانی نیز دارد که در سرتاسر جهان شناخته شده است و گردشگران زیادی برای دیدن این درخت به باغ ارم شیراز می‌آیند.
درختان باغ ارم شیراز کلا به دو دسته تقسیم می‌شوند، درختان مثمر (درختانی هستند که میوه میدهند) و درختان غیر مثمر (یعنی درختانی که فقط به صورت گیاه رشد میکنند و میوه‌ای از خود ندارند).
از درختان مثمر میتوان به :نارنج، انار، ازگیل، خرمالو، گردو، بادام، سیب، زردآلو، گلابی و به اشاره کرد. از میان درختان میوه‌دار، درخت انار در رتبه اول از نظر تعداد و نارنج رتبه دوم را دارد.
و از درختان غیر مثمر میتوان به: سروناز، ارغوان، بید مجنون، افرا، کاج، بید سایه، زبان گنجشک، بیدمشک، اکالیپتوس، و سپیدار اشاره کرد.
در سالهای اخیر درختان و گیاهان زیادی در این باغ گیاه شناسی پرورش داده شده‌اند، مثلا از زیباترین گلهایی که در باغ ارم رشد و نمو میکنند میتوان از گل رز نام برد. گلستان رز توسط شهرداری در قسمت غربی باغ ارم بنا شد که بیش از 250 واریته گل رز در آن پرورش می‌یابند.
گلهای دیگری نیز در باغ ارم شیراز وجود دارند که عبارتند از: گلهای ژاله، طاووسی، شب بو، یاس زرد، میخک، نیلوفر، سنبل درختی، نسترن، میمون، شاه پسند و …
دانستنی‌هایی مربوط به باغ ارم شیراز
- یکی از 9 باغ ایرانی است که نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو همانند باغ دولت آباد یزد، ثبت شده است.
- مساحت باغ 11038 متر مربع و زیربنای عمارت نیز 1869 متر می‌باش.
- برخی از گردشگران خارجی باغ ارم شیراز را تکه‌ای از بهشت معرفی میکنند.
- بلندترین و قدیمی‌ترین درخت سرو شیراز در باغ ارم قرار دار.
- باغ ارم یکی از پر گردشگرترین جاذبه‌های شیراز شناخته می‌شود.
- بنای فعلی باغ ارم شیراز مربوط به دوران قاجار می‌باشد.
آدرس و ساعات بازدید و قیمت ورودی باغ ارم شیراز
آدرس و ساعات بازدید : باغ ارم در منطقه 1 شهر شیراز قرار دارد و ورودی این باغ دلربا از خیابان ارم می‌باشد. ساعات بازدید از باغ ارم شیراز در نیمه دوم سال از ساعت 07:00 صبح الی 20:00 می‌باشد.
هزینه ورودی : هزینه ورودی باغ ارم شیراز برای ایرانیان 30.000 تومان و برای اتباع خارجی 250.000 تومان می‌باشد.
مدت زمان مورد نیاز برای بازدید : مدت زمانی که شما نیاز دارید تا کل باغ را بازدید کنید حدود 1 الی 2 ساعت زمان میبرد، اما این باغ آنقدر دیدنی و جذاب است که شما علاقمند به ماندن در این باغ برای ساعات طولانی می‌شوید.
بدون دیدگاه