باغ دلگشا شیراز

در ایران باغ های بی نظیری وجود دارند که هر کدام ویژگی های منحصر به فرد خود و تاریخچه مختص به خود را دارند. این باغ ها یا برای دوران بعد از اسلام هستند یا قبل از اسلام، برخی از آنها هنوز پابرجا هستند و برخی دیگر متاسفانه طی سالیان از بین رفتند و اثری از آنها وجود ندارد.

اما باغ دلگشا از آن باغ هایی است در شیراز که تا امروز کماکان استوار ایستاده و مردم در حفظ و نگهداری این باغ سرسبز تلاش های بسیاری کردند.

باغ دلگشا شیراز را باید یادگاری از دوران ساسانی بدانیم البته این موضوع در برخی از کتب اشاره شده اما هنوز در هاله ای از ابهام است. در این مطلب قصد داریم شما را با یکی از بهترین باغ های شیراز آشنا کنیم.

باغ دلگشا در سال 1381 …

قدمت تاریخی این باغ را به دوران ساسانیان نسبت میدهند، چرا که میگویند این باغ در نزدیکی کاریزی که در حریم قلعه‌ای به نام کهندز، فهندز و یا پهندر بوده که بقایایش تا 50 سال پیش بر فراز کوه وجود داشته است.

البته در تاریخ منابع زیادی وجود دارد و حرف‌ها و گمانه زنی‌های بسیار درباره قدمت این باغ گفته شده که درست‌ترین آن، همان دوران ساسانیان است، البته منظور فقط باغ است نه عمارت کلاه فرنگی داخل باغ.

برخی از تاریخ‌نگاران و سیاحان و سفرای قدیم، باغ دلگشا شیراز را به دوران زندیه نسبت میدهند مانند جیمز موریه انگلیسی (البته ممکن است که منظور او فقط عمارت باشد) یا برخی دیگر این باغ را به دوران آل مظفر و آل اینجو (بعد از مغولان) ارتباط می‌دهند.

حدود 600 سال پیش، تیمور گورکانی یا همان تیمور لنگ که بنیانگذار سلسله تیموری بود، پا به این باغ فوق‌العاده میگذارد که در آن زمان اوج زیبایی خود را میگذراند و تصمیم میگیرد که همچین بنایی را در سمرقند نیز بنا کند، اما متاسفانه امروزه از آن اثری نیست اما باغ دلگشا هنوز پابرجاست.

متاسفانه باغ دلگشا دوران بدی را نیز سپری کرده آن هم در زمان نادر شاه افشار. حدود 3 سده بعد از تیمور، نادر شاه برای مسلط شدن به کل ایران به شیراز نیز حمله برد که محمد‌خان شیرازی جلوی او ایستاد و در باغ دلگشا مقاومت کرد.

اما نادر شاه این باغ را محاصره کرده بود. متاسفانه در جریان این جنگ باغ صدمات بسیاری دید و مقدار زیادی از آن از بین رفت.

با آغاز دوران قاجار شخصی والی شیراز شده بود، با اینکه این شخص از حقه‌بازان و خیانتکاران تاریخ ایران است اما باغ را مورد مرمت قرار داد و شروع کرد به احیای دوباره باغ دلگشا. این شخص حاج ابراهیم کلانتر بود صدر اعظم و اعتمادالدوله فتحعلی‌شاه قاجار.

چندین سال بعد، فردی به نام رضا قلی میرزا باغ را خریداری کرد و شروع به ساخت و ساز در باغ کرد، این عمارت کلاه فرنگی که امروزه در باغ دلگشا شیراز وجود دارد یادگار همین میرزا قلی میرزاست.

سرانجام باغ دوباره به خاندان حاج ابراهیم کلانتر و فرزند وی یعنی علی اکبر قوام یا قوام الملک شیرازی رسید که از مردان با نفوذ دوره قاجر بود .

پسر قوام الملک یعنی فتحعلی خان صاحب دیوان بعد از پر خود شروع به درختکاری در باغ دلگشا شیراز کرد که باعث زیباتر شدن باغ شد. در آخر نیز خانم خورشید کلاه قوامی که از نوادگان قوام الملک شیرازی بودند در این خانه به همراه خانواده‌اش زندگی میکرد.

اما بعد از انقلاب، باغ دلگشا در اختیار شهرداری قرار گرفت و شهرداری شروع به مرمت، بازسازی و ساخت دیوار دور باغ کرد و هم اکنون نیز مسئولیت محافظت از باغ را به عهده دارد. البته ساختمان عمارت نیز دچار خرابی‌های شده بود که مرمت‌هایی در آن صورت گرفت.

باغ دلگشا وسعتی بالغ بر 6 هکتار دارد و ابعاد آن در حال حاضر 360 در 160 متر میباشد. جالب است بدانید که معماری این باغ نیز مانند معماری باغ عفیف آباد شیراز و باغ ارم شیراز می‌ماند.

در باغ دلگشا نیز مانند دو باغ مذکور، شکل مستطیل کل باغ، محل قرار‌گیری بنای اصلی باغ در تقاطع اصلی دو خیابان شرقی-غربی و شمالی-جنوبی و همینطور درخت‌های کاشته شده در باغ و نوع حوض و جوی آب، نشان از شباهت زیاد باغ‌های ایرانی مخصوصا در شیراز دارد.

باغ دلگشا شیراز قسمت‌های مختلفی دارد که با هم به این بخش‌ها میپردازیم:

محوطه اصلی باغ دلگشا شیراز پر از درختان و انواع گونه‌های گیاهی می‌باشد. به شما پیشنهاد میکنیم که حتما در فصل بهار از این باغ منحصر به فرد بازدید داشته باشید، چرا که شکوفه‌های بهاری این باغ را شاید در باغ‌های دیگر نتوانید پیدا کنید.

باغ دلگشا گونه‌های گیاهی زیادی را در خود جای داده به عنوان مثال میتوان به سرو، کاج،نخل و … اشاره کرد، در کل شیراز پر است از درختان کاج و سرو که در باغ‌های بی‌نظیر شیراز اطراق کردند و دلبری میکنند.

از درختان مثمر یا میوه‌دار باغ دلگشا نیز میتوان نارنج، پرتقال و گردو نام برد، اما تعداد درختان نارنج بیشتر از سایر درختان باغ می‌باشد، تعداد درختان نارنج باغ دلگشا شیراز را 3000 اصله درخت تخمین زده‌اند.

ورودی اصلی باغ را باید ضلع جنوبی بدانیم، کافی است فقط پایتان را درون باغ دلگشا بگذارید تا ببینید چطور شما را مجذوب خود میکند و شما را به خلوت خود راه میدهد.

حوض 8 ضلعی و فواره‌ها و جوی‌های باغ هر کدام زیبایی خود را دارند که موقعیت بسیار خوبی را برای عکسبرداری، چه به صورت گروهی و چه سلفی فراهم میکند.

در باغ‌های ایرانی اصولا به این شکل است که معمولا 4 نهر به مرکز باغ متصل می‌شود و باغ را به 4 بخش تقسیم میکند. در باغ دلگشا شیراز آب زلالی در جوی‌ها جریان دارد که از قنات گازاران به سمت باغ سرازیر از دیرباز تاکنون سرازیر می‌شود.

قنات بندر یا کت سعدی یا قنات فهندز و یا قنات سعدی: این قنات از پر‌آب‌ترین قنوات شیراز است که در تنگ سعدی جریان دارد. آب قنات بندر که باغ دلگشا و زمین‌های زراعتی اطرافش را مشروب میکند، در محوطه آرامگاه در عمق 12 متری در حوضچه‌ای مصنوعی نمایان است.

برای رسیدن به این حوضچه از قدیم پله‌هایی تعبیه کرده بودند. این قنات به دلیل وجود ماهی‌های زیادی که در آن وجود داشت به حوض ماهی هم شهره بوده است.

… آن را در جوف زمین به سنگ و گچ ساخته‌اند بنیایش متقن، ارکانش مثمن به وسیله چند پله در آنجا توان رفت و آنجا را عوام حوض ماهی نامند زیرا که ماهی بسیار در آن است .

نزدیک مقبره سعدی، چشمه آب زلالی است، ساکنین شیراز بدین آب خصلت بزرگ صحی میدهند و ادعا میکنند که اگر کسی یک دفعه از آب بخورد، مادام‌العمر مریض نمیشود، پس نمیدانم چطور است که با این حال از شیوع امراض بسیاری که همه ساله در شیراز رخ میدهد، جلوگیری نمیکنند.

این آب شفادهنده در چاهی است که برای رسیدن بدان باید از پله کانی چند چله پایین رفت. در ته این پلکان سقف آجری ظاهر می‌شود که در زیرش چشمه قرار دارد .

در این آب ماهی بسیار است که عوام میگویند از برکت شیخ باید آنها را محترم شمرد، از اینرو بزرگترین احترام را در حقشان روا میدارند.

ساختمان اصلی باغ دلگشا یا همان عمارت کلاه فرنگی داخل باغ مهمترین قسمت باغ دلگشا به حساب می‌آید چرا که محیط اصلی زندگی ساکنان این باغ بوده. همانطور که در سطر‌های بالا اشاره شد قدمت عمارت به دوران قاجار نسبت میدهند.

بعد از این که از میان درختان باغ و از گذرگاه اصلی باغ عبور کردید، با ساختمانی مواجه می‌شوید که تقریبا معماری ساده‌ای دارد اما بسیار باشکوه است. ساختمانی دو طبقه با ایوانی بزرگ و دو ستون بلند و همینطور دو راه پله که در شرق و غرب عمارت بنا شده است.

ساختمانی که سقف آن به سه بخش تقسیم می شود: شیروانی، گنبد و قسمت مسطح. سعی کنید دورتادور بنا را ببینید تا به عظمت این بنای ساده و در عین حال قدیمی پی‌ببرید.

البته که ساختمان بنا، مرمت و بازسازی شده اما المانهایی مثل شیشه‌های رنگی، پنجره‌های چوبی و کاشی‌کاری‌هایی که روی بنا انجام گرفته یا دست نخورده باقی مانده یا مقدار کمی مرمت شده است.

بنای عمارت کلاه فرنگی، یک 4 ضلعی است با یک نیم ضلع اضافه که در قسمت غربی عمارت وجود دارد. در این قسمت یک درب وجود دارد که به موزه سکه‌ای که در عمارت برپا شده است باز می‌شود.

از دیگر بخش‌های ساختمان میتوان به ایوان‌ها و بالکن‌های پشت ساختمان اشاره کرد که دیدی کامل را از پشت ساختمان به باغ فراهم میکند.

البته این ایوان در گذشته به عنوان بهار خواب در فصول اول سال هم مورد استفاده قرار میگرفته.

طبقه اول را چند سالیست که به موزه سکه و اشیاء تاریخی اختصاص دادند و غرفه‌ها و ویترین‌های زیادی را برای این قسمت از عمارت فراهم کردند که آثار تاریخی را درون آنها نگهداری کنند.
این طبقه دارای 4 شاه‌نشین می‌باشد که در 4 طرف سالن بنا شده‌اند که در دوران مرمت، به طور کلی بازسازی شده‌اند. طاق‌های این طبقه همه از گچ‌بری‌های زیبا و در عین حال ساده بهره برده است.

از دیگر تزئینات این طبقه میتوان به پنجره‌های رنگی و آینه‌کاری‌های کنج دیوارها اشاره کرد. درهای عمارت در طبقه اول همگی از چوب ساج ساخته شده‌اند و روی آنها منبت کاری‌های زیبایی هم صورت گرفته است.

در وسط طبقه اول عمارت اول، حوضی 8 ضلعی بنا شده که این حوض نیز بازسازی شده است چون در گذشته کاشی‌های آن آبی رنگ بود اما امروزه به صورت سنگی مرمت شده است. اگر فواره آن روشن باشد فضای دل‌انگیزی را برای بازدیدکنندگان می‌سازد.

موزه سکه‌ای که در این قسمت از عمارت کلاه فرنگی باغ دلگشا شیراز برپا شده است، از سکه‌های باستانی تا اسکناسهای دوران پهلوی را شامل می‌شود.

از دیگر آثار به نمایش در آمده در این موزه میتوان به : قرآن ارزشمند نوشته شده روی پوست آهو که متعلق به دوران سلجوقی است، ظروف سفالی، تمبرهای متفاوت، نقشه های ادوار مختلف ایران و لباس و تابلو فرشهای گوناگون اشاره کرد.

البته قبل از بازدید از باغ دلگشا، از باز بودن موزه اطمینان حاصل کنید چرا که موزه ارزش بسیاری برای دیدن دارد.

اما طبقه دوم عمارت کلاه فرنگی باغ دلگشا شیراز…

در این قسمت نیز موزه‌ی دیگری برپا شده است، موزه‌ای بر پایه صدا. در این قسمت حدود 40 رادیو قدیمی قرار داده شده است که هر کدام اختصاص به شخصی دارد و همینطور دارای تاریخچه‌ای است که از سطح شهر جمع‌آوری شده است.

در این قسمت اتاقی وجود دارد با درهای چوبی زیبا و در عین حال پر از آینه کاری‌ها و نقش برجسته های منحصر به فرد که فوق‌العاده ظریف کار شده است.

از دیگر بخش‌های مربوط به طبقه دوم میتوان به ایوان‌های شمالی اشاره که در ابتدای ساخت عمارت وجود نداشته و بعد ها آن را به این بخش از ساختمان اضافه کردند.

البته تقریبا میتوان گفت داخل بنا به صورت کامل بازسازی شده و کمتر میتوان آثار مربوط به دوران ابتدایی ساخت بنا را که متعلق به دوران قاجار است پیدا کرد. اما نمای بیرونی عمارت تقریبا شکل خود را حفظ کرده است.

حتی سقف ایوان اصلی عمارت کلاه فرنگی باغ دلگشا شیراز که چوبی هم هست دست نخورده باقی مانده است.

شاید این سوال برایتان پیش بیاید که واقعا چه زمانی بهترین زمان سفر به شیراز و در عین حال بازدید از باغ دلگشا میباشد.

به دلیل اینکه باغ‌های ایرانی درختان و گونه‌های گیاهی فراوانی دارند، بهترین زمان فصل شکوفه‌هاست یعنی بهار و بهترین ماه برای سفر به شیراز اردیبهشت‌ماه می‌باشد.

البته در کل، ایام تعطیلات نوروز و اردیبهشت‌ماه جز ماه‌های شلوغ و پرتراکم شیراز به شمار می‌رود، بنابراین اگر قصد دارید در دوران خلوتی به این شهر و باغ دلگشا سفر کنید پیشنهاد ما، خرداد‌ماه است، البته در صورتی که فرزند شما به مدرسه نمیرود.

آدرس و ساعات بازدید : برای بازدید از باغ دلگشا آباد شیراز کافی‌ست خود را به اتوبان دلگشا و یا بلوار بوستان برسانید، چرا که باغ دلگشا دارای دو درب می‌باشد. ساعات بازدید از باغ دلگشا در شیراز، از ساعت 08:00 صبح تا 20:00 عصر می‌باشد.

هزینه ورودی : هزینه ورود به باغ دلگشا برای گردشگران ایرانی 4.000 تومان و برای گردشگران خارجی 50.000 تومان می‌باشد

مدت زمان مورد نیاز برای بازدید : برای بازدید از باغ دلگشا شیراز، زمان مورد نیازی که توصیه شده است بین 1 ساعت تا 2 ساعت می‌باشد.