مسجد وکیل شیراز

در این قسمت به بخش‌های مختلف معماری مسجد وکیل شیراز یکی از زیباترین جاذبه‌های شیراز و همینطور از بهترین آثار اسلامی دنیا می پردازیم.

ورودی مسجد از قسمت شمالی می‌باشد البته مسجد چند درب فرعی هم از سمت و بازار و کوچه‌های اطراف دارد. ورودی مسجد طاق نمای زیبایی دارد که با کاشی‌های هفت رنگ و طرح گل و بوته تزئین شده است، البته مقرنس‌های طاق را نیز نباید از یاد ببریم.

بالای طاق و روی سقف، دو موذنه (مکانی برای موذن ها که اقامه اذان میکنند) دیده می‌شود. قبل از وارد شدن به محوطه اصلی، دو سنگ در دو طرف ورودی مسجد وجود دارد که به آن اصطلاحا پیرنشین میگویند و برای استراحت سالمندان طراحی شده بوده.

بالای دیوار هر دو پیرنشین، قاب‌های کاشی‌کاری‌شده‌ای را میبیند که با استفاده از طرح گل و مرغ و خطوط اسلیمی به بهترین شکل مزین شده‌اند. تاریخ ساخت کتیبه‌های پیرنشین به سال 1243 برمیگردد.

در بالای سر در به خط نسخ آیاتی از قرآن (آیات 18 تا 20 سوره توبه) دیده می‌شود و تاریخ آن را 1306 اعلام کرده اند که تاریخ مرمت کاشی‌هاست. درب ورودی دو لنگه است که هر کدام ارتفاعی حدود 8 متر و عرضی برابر 3 متر دارند.

بعد از ورودی یک دالان هشت ضلعی قرار دارد که از طریق دو راهرو در سمت چپ و راست آن به صحن مسجد راه پیدا میکند که احتمالا یکی از آنها ورودی خانم‌ها و دیگری مخصوص آقایان بوده.

راهروهای دالان کاملا قرینه نیستند، اما دالان را به گونه‌ای طراحی کردند که عدم قرینگی نشان داده نمیشود. و این کار به دو دلیل صورت گرفته:

سقف هشتی و قسمتی از دیوار کاشی‌کاری‌شده و نمای فوق العاده‌ای را به سقف بخشیده. درست روبروی درب ورودی دو کتیبه سنگی دیده می‌شود که ابعادی متفاوت داشته و متعلق به دوران قاجار هستند.

بالای دو کتیبه حدیثی از پیامبر به چشم میخورد که با رنگ سفید در میان کاشی‌های لاجوردی خودنمایی میکند. اطراف حدیث نیز مزین به نام‌های محمد و علی با خط کوفی می‌باشد.

بعد از اینکه از هشتی عبور کردیم به حیاط بزرگ مستطیل شکلی وارد میشویم که حدود 65 متر طول و 60 متر عرض دارد. همچنین در وسط صحن مسجد، حوضی مستطیل شکل قرار دارد که از ایوان شمالی شروع و تا ایوان جنوبی ادامه دارد.

کفپوش صحن نیز سنگفرش می‌باشد.

در ضلع‌های شرقی و غربی صحن مسجد وکیل، 11 دهانه طاق وجود دارد و در اضلاع شرق و غربی نیز 8 دهانه. بر بالای این طاق‌ها و در واقع دور تا دور صحن مسجد دعای جوشن کبیر و آیات قرآنی و اسامی خدا نوشته شده است.

همچنین 46 قاب دور تا دور صحن کار شده که ترنجی شکل هستند که روی هر کدام قسمت‌هایی از دعای جوشن کبیر با خط ثلث و رنگ سفید روی زمینه لاجوردی حک شده است. اطراف این کتیبه‌ها نیز با نقوش گل تزئین شده است.

در میان این قاب‌ها نیز، اشکال هندسی کوچکتری قرار دارند که نام الله بر روی آن ها حک شده است. در بالای طاق‌نمای ششم شرقی نیمی از یک آیه از قرآن نقش بسته که نیم دیگرش دقیقا روبروی آن و بالای طاق‌نمای ششم غربی قرار گرفته .

لچکی‌های طاق‌ها نیز با طرح‌های اسلیمی و دم اژدری با کاشی‌های هفت رنگ به صورت بسیار زیبایی تزئین شده است.

در قسمت شمال شرقی صحن، پس از عبور از یک دالان به صحن یا حیاط کوچکتری می‌رسیم که حدود 35 متر طول و 20 متر عرض دارد. در وسط این حیاط حوض سنگی وجود دارد همانند حوضی که در صحن اصلی موجود است.

سرویس‌های بهداشتی و همچنین چاه آبی که آب مسجد را تامین میکرده در این قسمت قرار دارند.

در قسمت شمال صحن ایوان بزرگی قرار دارد که حدود 20 متر ارتفاع و 20 متر عرض دارد و به صورت مربع ساخته شده است. این طاق زیبا و با شکوه سه طاق‌نما درون خود دارد که یکی از آنها را به مسجد راه دارد و دو تای دیگر رواقی با عرض 5 متر را تشکیل میدهد.

تمام سقف و دیوار طاق با با کاشی‌کاری‌های هفت‌رنگ پوشیده شده است و بر روی کتیبه‌ای که در وسط ایوان قرار گرفته طرح زیبای درخت زندگی دیده می‌شود که نقوش گل و بوته اطراف آن را احاطه کرده اند.

در بالای سقف نیز یک شمسه با زمینه زرد وجود دارد که سرتاسرش نقش گل و طرح‌های اسلیمی به چشم میخورد. دیوار داخلی طاق نیز به 5 قاب محرابی تقسیم شده و کاشی‌های هر یک از این قاب‌ها، با طرح‌های متفاوتی نقاشی شده‌اند.

در حد فاصل این کتیبه‌های محرابی و سقف عبارتی که با خط ثلث و رنگ سفید بر روی زمینه لاجوردی حکاکی شده دیده می شود که متن زیر در آن درج شده است؛

ازاره‌های داخل طاق نیز با سنگ مرمر و ازاره‌های بیرونی با سنگ گندمک ساخته شده‌اند.

ایوان شمالی مسجد وکیل شیراز را، طاق مروارید نیز میخوانند و یکی از باشکوه‌ترین قسمت‌های مسجد وکیل شیراز می‌باشد.

از ایوان جنوبی و زیبایی آن هر چه بگوئیم کم گفتیم، این حجم از هنر و معماری بی‌نظیر شاهکاری است در نوع خود و همینطور در بین مسجاد دنیا.

درست به قرینه ایوان شمالی، ایوان جنوبی قرار گرفته. این طاق هم کاشی‌کاری‌های فوق‌العاده‌ای درش انجام شده که هنر معماری ایرانی را به رخ دیگر کشورها میکشاند. کاشی‌کاری‌های دیوار هفت رنگ و معرق می‌باشد.

دیوارهای داخلی هم 4 قاب دارد، که شامل 2 قاب محرابی شکل و 2 قاب ترنجی شکل است، درخت زندگی هم روی سقف ایوان نقش بسته است.

ازاره‌های ایوان جنوبی از سنگ مرمر سبز بوده و حجاری شده‌اند. دو کتیبه در این ایوان به چشم میخورد که تاریخ‌های 1243 تا 1244 را نشان میدهد که احتمالا این اعداد نشان دهنده تاریخ مرمت بنا و کاشی‌کاری‌های ایوان می‌باشد.

مسجد وکیل دو ایوانی می‌باشد که دارای دو شبستان شرقی و جنوبی است . در بخش جنوبی مسجد و زیر طاق جنوبی، ورودی شبستان جنوبی قرار دارد. شبستان جنوبی که وسعتی برابر 5000 متر مربع دارد و از شبستان شرقی بزرگتر است.

این شبستان دارای 48 ستون سنگی مارپیچ همسان می‌باشد که در 4 ردیف 12 تایی قرار گرفته اند و صحنه‌ای خارق‌العاده را خلق کرده‌اند. ارتفاع این ستون‌ها 5 متر و قطر آنها 80 سانتی‌متر می‌باشد.

طراحی ستون‌ها به منظور انعکاس بهتر صدا و از طرفی ضد زلزله بودن به شکل مارپیچ ساخته شده‌اند. حجاری این ستون‌ها با دقت و ظرافت خاصی انجام شده، طوری که هیچ دو ستونی با هم تفاوت ندارند.

در پایین‌ترین قسمت برخی از ستون‌ها، سال پایان معماری ستون‌ها را بیان کردند که سال 1189 می‌باشد. در قسمت بالای ستون‌ها یعنی سر‌ستون‌ها، تزئینات محصور کننده‌ای انجام شده با برگ کنگری.

سر ستونهای شبستان، از طرح‌های ایران باستان و تخت‌جمشید الهام گرفته شده. هر ستون با 4 طاق قوسی شکل به 4 ستون دیگر متصل شده‌اند . محل اتصال برخی از ستون‌ها به نقوش زیبایی مزین گشته‌اند.

کف شبستان با سنگ‌های بزرگ سنگ فرش شده و ازاره‌های آن با ارتفاع 1.5 متر از سطح زمین و با سنگ گندمک ساخته شده‌اند.

سمت راست محراب منبر قرار دارد که جنس آن از سنگ مرمر به صورت یکپارچه تراشیده شده و به نیت 14 معصوم شامل 14 پله می‌باشد. در قسمت بالای آن جای نشستن واعظ طراحی شده و در حاشیه پله‌ها نقوش گل چند‌پر مشاهده می‌شود.

این سنگ که حدود 7 متر ارتفاع دارد به دستور کریمخان از مراغه آذربایجان آورده شده که حجاری و باربری آن بسیار سخت و پر‌هزینه بوده. این منبر از مهمترین و جذابترین قسمت‌های شبستان مسجد وکیل شیراز می‌باشد.

در کنار منبر محراب اصلی مسجد قرار دارد که سقف آن محراب کاشی‌کاری‌های خیره‌کننده‌ای دارد. در کل سقف شبستان تزئینات آجری ساده‌ای دارد، اما در عین سادگی بسیار حیرت‌انگیز است.

دورتا دور محراب هم کتیبه‌ای قرار دارد که روی آن آیاتی از قرآن (آیات 18 و 19 سوره توبه) با خط ثلث و به رنگ سفید نقش  بسته است.

پشت رواق شرقی، شبستان زمستانی قرار دارد که طول آن 25 متر و عرض آن 20 متر می‌باشد. در گذشته به علت نبود سیستم گرمایشی و سرمایشی، معماران شبستان‌ها را به گونه‌ای میساختند که در هر فصل هوای مطلوبی داشته باشد.

مثلا شبستان‌های تابستانی به گونه‌ای طراحی میکردند تا باد در سازه جریان پیدا کند و باعث خنک شدن فضا شود. شبستان‌های زمستانی نیز به گونه‌ای طراحی میشده تا حداکثر بهره از نور آفتاب را ببرد. شبستان مسجد وکیل نیز این قاعده را رعایت کرده.

ستون‌های این شبستان نیز همانند ستون‌های شبستان اصلی همسان بوده و شامل 12 ستون مرمری زیبا با حجاری مارپیچ می‌باشد. شبستان زمستانی دو در دارد که یک در آن به صحن مسجد و در دیگر به سوی بازار وکیل شیراز باز می‌شود.

بر سر در ورودی کتیبه‌هایی از آیات قرآنی قرار دارد که با خط ثلث و نسخ در زمینه‌ای لاجوردی نقش بسته‌اند.

سال 1389 و اردیبهشت ماه آن سال اتفاق ناراحت‌کننده‌ای رخ دادو آن دزدیده شدن یکی از کتیبه‌های مسجد وکیل بود. کتیبه‌ای که حدود 200 سال قدمت داشت و از سنگ یشم یکپارچه ساخته شده بود.

این سنگ ابعادی به طول 125 سانتی‌متر، عرض 70 سانتی‌متر و قطری معادل 10 سانتی‌متر داشت و روی آن آیت‌الکرسی نقش بسته بود. خوشبختانه این کتیبه در یکی از شهرستان‌های استان فارس پیدا شد و سارقان دستگیر شدند.

مسجد وکیل شیراز را باید یکی از منحصر به فردترین مساجد دنیا بدانیم چرا که با داشتن نقش‌ها و تزئینات و مصالحی که در آن به کار رفته، چشم همگان را به خود خیره میکند. یکی از اصلی‌ترین جاذبه‌های شیراز همین مسجد وکیل می‌باشد.

چه تزئیناتی در این مجسد به کار رفته ؟

این هنر را باید یکی از اصلی‌ترین المان‌های تزئین مسجد وکیل شیراز بدانیم، چرا که تقریبا در همه جای مسجد میتوانید با میناکاری‌های خیره کننده مواجه شده و از آن لذت ببرید.

هنر کاشی‌کاری از دیرباز مورد توجه معماران ایرانی بوده و باید مسجد وکیل را نیز جز جاذبه‌های دیدنی بدانیم که کاشی‌کاری‌های بی‌نظیری در آن صورت گرفته. البته قدمت کاشی‌کاری‌های مسجد را به دوران فتحعلی‌شاه و ناصر الدین شاه نسبت میدهند.

میگویند در زمان کریمخان زند مسجد بدون وجود هر گونه کاشی ساخته شده و در زمان شاهان قاجار کمی به آن رسیدگی شده و کاشی‌کاری‌های بی‌نظیری به آن اضافه شده.

میدانید حجاری چیست و به چه هنری حجاری میگویند؟ حجاری یعنی کنده‌کاری روی سنگ به منظور ساختن المانی بی‌نظیر. حجاری را هنر سنگ‌تراشی یا کتیبه‌نویسی نیز میگویند. این هنر را میتوان در مسجد وکیل به وفور پیدا کنید.

در مسجد وکیل کتیبه‌های زیادی را میبینید که دارای خطوط نسخ، ثلث و نستعلیق هستند. این المان معماری را باید یکی دیگر ارکان اصلی معماری مسجد وکیل شیراز بدانیم که در بسیاری از مناطق مسجد میتوانید آن ها را به نظاره بنشینید.