گنبد جبلیه کرمان، شاهکار سنگی کرمان
خوشا این خطه را مهمان نوازی
که مهمانش دلی خوش کام بیند
به یک نام ار بیاید سوی کرمان
ز کرمان صد هزاران نام بیند
💠💠💠
ایران مانند پازلی میماند که هر استان و شهرستان‌های آن قطعه‌ای از آن است که در کنار هم شمایل زیبایی کشور عزیزمان را می‌سازند. کرمان یکی از این شهرستان‌ها می‌باشد که دارای جاذبه‌های بسیاری است که هر کدام برای خود منحصر به فرد می‌باشند.
زمانی که به کرمان سفر میکنید، آنقدر جاذبه برای دیدن وجود دارد، آنقدر صنایع دستی فوق العاده‌ای دارد، آنقدر سوغاتی‌ها و تحفه‌های جالبی دارد که شما محال است از بازدید و پرسه زدن در این شهر ابراز خستگی کنید.
یکی از این جاذبه‌ها که در این مطلب قصد داریم شما را با آن بیشتر آشنا کنیم، گنبد جبلیه کرمان می‌باشد که تاریخی کهن در پشت خود دارد. گنبدی که قدمت آن را به حدود 3000 سال پیش نسبت میدهند که البته …
اگر دلتان میخواهد که بیشتر درباره گنبد جبلیه کرمان بدانید با یگانه گشت و ادامه این مطلب همراه ما باشید.
نمایی از گنبد جبلیه کرمان
تاریخچه‌ای مختصر از گنبد جبلیه کرمان
بیایید تا شما را بیشتر با تاریخچه گنبد جبلیه آشنا کنیم:
گنبد جبلیه را باید یکی از کهن‌ترین آثار تاریخی ایران بدانیم که با توجه به تحقیقات و ارزیابی‌هایی که روی آن صورت گرفته، قدمت آن را حدود 3000 سال تخمین زده‌اند که خود نشان از اهمیت این سازه تاریخی دارد.
درست است که با ارزیابی‌های مختلف این عدد مطرح شده است اما ممکن است که تاریخ دقیق آن نباشد و فقط یک گمانه زنی باشد.
البته گنبد جبلیه را به دوران ساسانیان نیز نسبت داده‌اند و گفته‌اند یا در آن زمان ساخته شده و یا در آن دوران مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.
از طرف دیگر گنبد جبلیه را به دوران سلجوقیان نیز نسبت میدهند، که این مطلب در یکی از مجلات باستان‌شناسی قدیم درج شده بود که البته این نیز ممکن است درست نباشد. در کل تخمین زدن تاریخچه برخی از آثار تاریخی ایران با توجه به کمبود اطلاعات در گذشته و مکتوب نشدن آنها، دشوار است.
گنبد جبلیه در طول تاریخ شاهد اتفاقات بسیاری بوده از جمله سیل و زلزله، با اینکه میتوانسته بیشتر از اینها تخریب شود اما کماکان استوار پای در زمین نهاده و خود را به عنوان اثری خارق‌العاده نگاه داشته است.
موقعیت این بنا طوری بوده که در گذشته سیلاب زیادی را به خود میدیده چرا که در مجاورت رودخانه (که دیگر اثری از آن نیست) و بند مملکت قرار داشته و این دلیلی است بر خرابی‌هایی که در گذشته روی این گنبد اتفاق افتاده.
البته نمیتوانیم تنها به سیلاب اشاره کنیم چرا که وقوع زلزله‌های پی دی پی و سنگین نیز این بنا را در برخی از بخش‌ها دچار تخریب کرده است.
در گذشته این بنا را به عنوان مقبره ساخته بودند اما فقط این کاربری را نداشته و بلکه به عنوان پرستشگاه نیز مورد استفاده قرار میگرفته و بسیار مورد توجه زرتشتیان نیز بوده است.
شخصی در ازمنه قدیم زندگی میکرده که بسیار مورد توجه زرتشتیان بوده و بعد از مرگش در این گنبد به خاک سپرده شده، البته همانطور که میدانید زرتشتیان مرده‌های خود را دفن نمیکردند بلکه در گور دخمه‌ها میگذاشتند تا از بین بروند، حال چرا این شخص دارای مقبره بوده مشخص نیست.
دانیال حکیم نام این شخص بوده، که پیر‌مراد نیز صدایش میزدند، البته با دانیال نبی نباید اشتباه گرفته شود. این فرد، حکیم و دانایی بوده که داستان جالبی با اسکندر مقدونی دارد اما در این مطلب قصد نداریم که به آن اشاره کنیم، ولی در آینده و مطلبی جداگانه حتما به آن اشاره خواهیم کرد.
امروزه دیگر اما اثری از آن مقبره وجود ندارد چرا که در سال 1313، سیل بسیار بزرگ و ویران‌گری در شهر کرمان به وقوع می پیوندد که باعث خرابی‌های بسیاری میشود از جمله از بین رفتن بخشی از گنبد جبلیه کرمان که مقبره دانیال حکیم بوده است.
البته این سیل فقط به این گنبد صدمه نمیزند بلکه آرامگاه شاه نعمت‌الله‌ولیرا نیز دچار خرابی‌هایی میکند. میگویند آب این سیلاب تا 2 متر از حرم و آستانه این آرامگاه را در بر گرفته بوده است.
سرانجام در سال 1318 اداره باستان شناسی ایران، شروع به عملیات بازسازی و مرمت روی گنبد جبلیه کرد که باعث شد گنبد سالم‌تر به نظر برسد.
گنبد جبلیه کرمان در حال بازسازی
گنبد جبلیه کرمان در 29 آذر ماه 1316 با شماره 296 در لیست آثار ملی قرار گرفت.
سر پرسی سایکس که سرکنسولگر انگلستان در کرمان بوده درباره این گنبد مینویسد:
تنها گنبد سنگی کرمان، همین گنبد جبلیه می‌باشد که دو باور در موردش وجود دارد. یکی اینکه میگویند اینجا مقبره یکی از بزرگان زرتشت بوده (احتمالا به همین دانیال حکیم اشاره داشته) و باور دیگر میگوید که گنبد جبلیه کرمان مقبره سید محمد تباشیری بوده.
اسامی گنبد جبلیه کرمان در تاریخ
روایات مختلفی از نام‌های این گنبد در تاریخ به چشم میخورد که هر کدام میتواند گمانه‌زنی باشد.
روایت اول اینطور گفته میشود که در گذشته و قبل از تسلط اعراب بر ایران، گنبد جبلیه نام دیگری برای خود داشته که آن را گنبد سنگی میگفتند اما بعد از تسلط اعراب بر ایران و شکست ایرانیان نام آن به گنبد جبلیه یا کوهی تغییر کرد. دلیل آن هم وجود این گنبد در مجاورت کوه بوده است.
روایت دوم نیز میگوید که این گنبد با توجه به اینکه مورد استفاده زرتشتیان بوده، گنبد گبری خطابش میکردند اما تحریف شده و به جبلی یا جبلیه تغییر یافته است.
معماری گنبد جبلیه کرمان
در این قسمت قصد داریم شما را بامعماری و تزئینات شاهکار گنبد جبلیه آشنا کنیم:
گنبد جبلیه در قست شرقی کرمان قرار گرفته و برای بازدید از این سازه عجیب باید خود را به پارک جبلیه که در مجاورت این بنا ساخته شده است برسانید.
گنبدی که سراسر از سنگ ساخته شده است البته بدنه آن، اما خود گنبد با آجر بنا شده است. گنبدی که امروزه تزئینات خاصی را نمیتوانید روی آن پیدا کنید، البته ممکن است در گذشته المان‌های بسیاری از جمله گچ‌بری‌ها یا کاشی‌کاری‌هایی روی آن صورت گرفته بوده اما اثری از آنها دیگر نیست.
ملاتی که در ساخت گنبد مورد استفاده قرار گرفته نیز در نوع خود جالب است. اینطور نقل شده است که گچ را با آب مخلوط کردند و به آن شیر شتر اضافه کردند. رنگ آن خاک، رنگی خاکستری مایل به رنگ شیری بود. میگویند این ملات باعث شده است که این بنا همچنان استوار بماند و از گزند پوسیدگی‌ها در امان باشد.
گنبد جبلیه کرمان حدود 18 الی 20 متر ارتفاع دارد که هم از بیرون جذاب است و هم از داخل بنا. بیایید اول از بیرون بنا شروع کنیم و بعد سری به داخل گنبد بزنیم.
نمای بیرونی گنبد از سه بخش تشکیل می شود:
بخش اول : قسمت پایینی یا بدنه اصلی
قسمت پایینی گنبد از 8 ضلع ساخته شده است که دیواره‌های آن ضخامت بالایی دارند. هر ضلع دارای یک طاق نمای بزرگ می‌باشد که در اطراف آن نغول‌هایی وجود دارد.
دو نغول کناری به صورت مستطیل شکل و قوس‌دار ساخته شده‌اند، که نغول قوس‌دار در پایین و مستطیل شکل در بالا قرار گرفته‌اند. داخل طاق نمای اصلی هر ضلع یک نورگیر در وسط قرار دارد که نور داخل را تامین میکند.
گنبد جبلیه کرمان در هر 8 ضلع دارای ورودی بود که به دلیل استحکام بیشتر بنا و جلوگیری از تخریب آن به سبب وجود بار سنگینی که گنبد روی بدنه گذاشته بود، 7 درب آن را با سنگ پوشاندند و فقط یک ورودی برای آن تعبیه کردند.
نکته: نغول به فرورفتگی‌های داخل دیوار میگویند که هم میتواند ساده و بدون قوس باشد و هم میتواند قوس دار و در شکل‌های گوناگون طراحی شده باشد.
قسمت میانی: 16 ضلعی و زیر گنبد
بالاتر از بدنه اصلی بنا، یک پاگرد 16 ضلعی وجود دارد که یک در میان روی هر کدام از آنها یک نورگیر قرار دارد که البته امروزه با شیشه آن را پوشانده‌اند. قطر این بخش از قطر بدنه اصلی کمتر است و عرض هر کدام از ضلع‌ها حدود 1.5 متر می‌باشد.
در بالای این 16 ضلعی یک قسمت دیگر وجود دارد که مانند بدنه اصلی بنا دارای 8 ضلع می‌باشد که نغول‌هایی به شکل مستطیل دورن آنها تعبیه شده است. یک ضلع آن حالت پلکانی دارد که برای رفتن روی گنبد از آن استفاده میشود.
قسمت فوقانی: گنبد اصلی بنا
این قسمت اصلی‌ترین بخش گنبد جبلیه کرمان می‌باشد که نام آن نیز از این بخش گرفته شده است. این گنبد برخلاف بدنه اصلی که از سنگ ساخته شده، از آجر بنا گردیده و حدود 12 متر قطر دارد.
البته این طور که در اسناد تاریخی مکتوب شده و حدس زده‌اند، قرار بوده این گنبد دو بخشی ساخته شود و یک بخش دیگر روی گنبد اصلی ساخته شود، حال یا اصلا ساخته نشده و یه به مرور زمان از بین رفته است.
گنبدی با این ابعاد که با آجر ساخته شده است جز شاهکارهای معماری ایرانی است.
نمای داخلی گنبد جبلیه کرمان
بعد از اینکه از بیرون سازه را مشاهده کرده و برانداز کردیم حالا نوبت آن است که به داخل بنا وارد شویم و فضای داخلی را از چشم بگذرانیم.
اگر به یزد رفته باشید و از مدرسه ضیائیه یزد یا زندان اسکندر بازدید کرده باشید متوجه می‌شوید که فضای داخلی این گنبد تقریبا شبیه به فضای قسمت گنبد مدرسه می‌باشد.
فضای داخلی، فضایی بدون تزئینات است البته همانطور که قبل‌تر هم اشاره کردیم میگویند زیر گنبد تزئیناتی وجود داشته که امروزه اما دیگر اثری از آنها موجود نیست.
در واقع میتوان گفت یک لایه روی بخش‌های مختلف این سازه منحصر به فرد کشیده شده چه در داخل و چه در فضای بیرونی و انگار که دیگر آن شمایل قدیمی را ندارد.
در فضای داخلی نیز نغول‌های قوس‌داری وجود دارد که در قسمت بدنه اصلی بلند‌تر و در قسمت فوقانی آن کوتاه‌تر است و البته نورگیر‌هایی هم که از بیرون تعبیه شده، در داخل در کنار خود نغول‌های مستطیل شکل کوچکی را نیز به خود می‌بیند.
موزه سنگ کرمان داخل گنبد جبلیه
یکی از مهمترین اقداماتی که در سال 1383 روی این سازه انجام گرفته، برپایی موزه سنگ کرمان در داخل فضای اصلی گنبد می‌باشد که هم توانسته سنگ‌های خاصی را به نمایش بگذارد و هم بافت داخلی گنبد را از خرابی‌ها حفظ کند و از متروکه ماندن آن جلوگیری کند.
موزه سنگ کرمان حدود 120 نوع سنگ مختلف را در خود جای داده است. از سنگ قبرهای مختلف تا کتیبه‌های سنگی که در باستان شناسی‌ها و حفاری‌های گذشته کشف شده بودند، در این مکان قرارگرفته‌اند.
بنابراین زمانی که کرمان سفر کردید، از خود گنبد و از موزه سنگ داخل آن حتما بازدید داشته باشید و عکس‌های خاطره‌انگیزی را ثبت کنید.
وندالیسم
یکی از مواردی که حتما لازم دانستیم تا با شما در میان بگذاریم، از بین بردن وندالیسم در آثار تاریخی است.
اگر با این واژه آشنایی ندارید بیایید تا کمی برایتان توضیح دهیم.
وندالیسم در لغت به معنای تخریب گرایی و یا خرابکاری است و در گردشگری به آن موضوع اشاره میکند که برخی افراد موجبات خرابی آثار تاریخی را فراهم میکنند.
متاسفانه در ایران و در اکثر جاذبه های تاریخی میتوانید با این موضوع مواجه شوید، یعنی افرادی خواسته یا ناخواسته موجب خرابی بخشی از جاذبه های تاریخی می شوند.
حالا یا با نقاشی کشیدن یا ثبت تاریخ تولد، یا با روشن کردن ذغال و .. بسیاری دیگر از مورادی که آسیب به جاذبه میزند.
پس بیایید از این به بعد کمی برای خود و تاریخ کشورمان ارزش قائل بوده و اگر کسی را مشاهده میکنیم که باعث ایجاد خرابی هایی در آثار تاریخی میشود، تذکر داده و جلوی او را بگیریم.
این جاذبه های تاریخی، از اهمیت بالایی برخوردار هستند پس باید در حفظ آنها کوشا باشیم.
بهترین زمان بازدید از گنبد جبلیه کرمان
هر زمان که ما تصمیم میگیریم که به مقصدی منحصر به فرد و خاص سفر کنیم، باید قبل از رفتن اطلاعاتی داشته باشیم تا بتوانیم بهتر از سفرمان لذت برده و استفاده کنیم، بنابراین اولین چیزی که باید مد نظر قرار دهیم، بهترین زمان سفر به آن مقصد است.
کرمان و جاذبه‌هایش نیز از این قاعده مستثنی نیستند و برای سفر به این شهر نیز باید زمان مناسبی را انتخاب کنیم.
حال میخواهیم بگوئیم بهترین زمان سفر به کرمان چه موقع است؟
ایام سال نو و تعطیلات نوروز یکی از مواقعی است که میتوانیم سفر خود را آغاز کنیم، اما همانطور که میدانید به دلیل تعطیلات اول سال شهرهای ایران بسیار شلوغ میشود و از استان‌های مختلف به دیگر شهر‌ها سفر میکنند.
بنابراین میتوان در نظر گرفت که ایام عید از شلوغ‌ترین و پر‌تراکم‌ترین زمان‌هایی است که میشود به مقصدی سفر کرد، حال تفاوتی نمیکند که این شهر کرمان باشد یا شهرهای دیگر ایران.
اما پیشنهاد ما به شما پس از پایان تعطیلات و تا اوایل تابستان می‌باشد. از ویژگی‌های مثبتی که این زمان دارد میتوان به تراکم کم و خلوتی کرمان، آب و هوای مناسب، کاهش ترافیک و استفاده مناسب از جاذبه‌های گردشگری کرمان اشاره کرد.
البته پاییز نیز سفر به کرمان جذابیت‌های خاص خود را دارد و زمان مناسب دیگری برای سفر به این شهر تاریخی می‌باشد.
راستی این مطلبو نباید از دست بدی: حمام گنجعلی خان کرمان
آدرس و ساعات بازدید و قیمت ورودی گنبد جبلیه کرمان
آدرس و ساعات بازدید : برای این که بتوانید از این گنبد تاریخی بازدید داشته باشید، کافی است خود را به بوستان جبلیه که در تقاطع خیابان شهدا و اتوبان قائم قرار دارد، برسانید.
ساعت بازدید از گنبد جبلیه از ساعت 9 صبح الی 7 عصر می‌باشد.
هزینه ورودی : برای بازدید از این مجموعه باید هزینه‌ای را پرداخت کنید که برای اتباع ایرانی این مبلغ 10.000 تومان و برای اتباع خارجی 50.000 تومان در نظر گرفته شده است.
مدت زمان مورد نیاز برای بازدید : مقدار زمانی که توصیه می شود برای بازدید از این جاذبه تاریخی صرف کنید بین 30 تا 45 دقیقه می باشد.
نمای بیرونی گنبد جبلیه کرمان
بدون دیدگاه